محمدصادق خان سرورالملک

همانطور که می‌دانید، در دوران قاجار نوازنده‌های سنتوری زندگی می‌کرده‌اند که حتی صفحه‌هایی از آن‌ها باقی مانده است.در این مقاله به معرفی “محمدصادق خان سرورالملک” می‌پردازیم و در آینده با نوازندگان بیشتری در این دوره از تاریخ سنتورنوازی ایران آشنا خواهیم شد.

بیوگرافی محمدصادق خان سرورالملک

محمدصادق خان سرورالملک، پسر مطلب خان کمانچه کش، یکی از اساتید سنتورنوازی در دهه ۱۳۲۰ قمری بود. ابتدا نزد پدرش نواختن کمانچه را آموزش دید و پس از آن سنتورنوازی را زیر نظر سنتورخان شروع کرد. به قدری در نواختن ساز سنتور دارای نبوغ و استعداد بود که پس از مرگ استادش، خود تبدیل به یک نوازنده به نام شد.

در ابتدا به محمدصادق سنتورچی شهرت داشت اما بعد از مدتی به “رئیس” معروف شد که دلیلش سرپرستی نوازندگان نقاره خانه و دربار ناصرالدین شاه قاجار بود. لقب سرورالملک را هم ناصرالدین شاه روی او گذاشت.

محمدصادق خان در کنار سنتور، در نواختن سازهایی مثل تار، سه تار و پیانو هم مهارت کافی داشت. از شاگردان وی در سنتورنوازی می‌توان به همایون مشیر، سماع حضور، حسن سنتوری، خانم زینب و گلعذار اشاره کرد؛ اما تنها شاگردش در سه تار، منتظم الحکما صلحی بود.

ناصرالدی شاه پس از بازگشت از سفرش به اروپا به همراه خود چند دستگاه پیانوی بزرگ آورده بود که در آن زمان سی در تهران به پیانو مسلط نبود. از آنجایی که سرورالملک در پیشگاه شاه خیلی عزیز بود و منزلتی داشت تلاش کرد برای خوش‌آمدگویی به شاه نواختن پیانو را یاد بگیرد.

او تشخیص داد که نواختن سنتور و پیانو تا حد زیادی به هم شباهت دارند؛ در نتیجه با وجود کهولت سن توانست با تمرین و ممارست موفق شود و تبدیل به اولین کسی شد که با پیانو موسیقی ایرانی نواخت.

تاریخچه موسیقی و هنری محمدصادق خان سرورالملک

معیر الممالک در کتاب خودش نوشته بود که در بالا خانه‌ی انیس الدوله پیانویی قرار داشت اما هیچکس از اهل اندرونی، بلد نبود با آن بنوازد. در آن زمان پنج یا شش پیانو در تهران بیشتر نبود و کمتر کسی در نواختن آن سر رشته داشت. محمد صادق خان که استاد سنتور بود و در اواخر ملقب به سرورالملک شد پیانو هم می‌نواخت.

مادرم یکی از کنیزانش به نام تبسم را وادار کرد تا نزد مشارالیه پیانو بنوازد و او هر چه آموزش می‌دید به مادرم می آموخت (مادر معیرالممالک مرسوم به عصمت الدوله دختر ناصرالدین شاه ازخجسته خانم تاج الدوله دختر سیف الله میرزای پسر فتحعلی شاه بود) این کار سر زبان خانم‌های اندرونی افتاد و شاه هم از این کار لذت برد.

بعد از آن هر شب که مادرم نزد پاشاه می‌ماند طبث فرمایش ایشان، پیانو می‌نواخت …. چون دستگاه آواز به پایان می رسید یکی از خانم‌ها که از عهده ی خواندن تصنیف برمی آمد شروع به خواندن می‌کرد.

در قمست دیگری از این کتاب هم آمده که موقع خواب یکی از نوازندگان به نام سرورالملک که در موسیقی بسیار توانمند و مشهور بود، دستمالی روی سنتور پهن می‌کرد، به قدری صدای ملیحی برای موقع خواب میداد که بهتر از آن نمی‌شد.

سرورالملک مدت طولانی از درد پا رنج می‌برد که بعدها او را زمین‌گیر کرد. او عمر نسبتاً طولانی داشت و سرانجام در شهر تهران درگذشت.