گرفتن مضراب سنتور در سنتورنوازی مانند گرفتن قلم در نویسندگی است؛ که اگر بصورت اشتباه آن را در دست بگیریم، نمی‌توانیم به طرز خوبی بنویسیم. به همین دلیل، پیشنهاد می‌کنیم حتما نحوه گرفتن مضراب سنتور و همینطور مضراب زدن در سنتور را بیاموزید.
برای نواختن سنتور کافی است سر مضراب بر یکی از سیم‌های ساز فرود بیاید اما مسئله مهم، نحوه فرود ظامدن آن است که تأثیر زیادی در کیفیت صدا و ایجاد زمینه‌ای برای نواختن قطعات در آینده دارد. اساتید بزرگ اغلب معتقدند همان طور که بنا کردن ساختمان نیاز به یک فونداسیون خوب و قوی دارد؛ نحوه صحیح مضراب زدن هم برای نوازندگی سنتور، یک زمینه بسیار مهم تلقی می‌شود.
بسیاری از افرادی که خود اقدام به یادگیری نواختن سنتور کرده‌اند، شاید به دلیل توجه نکردن به این نکته درباره مضراب زدن در سنتور، پس از سال‌ها نوازندگی مجبور به تغییر روش در سنتورنوازی خود شده‌اند و یا کسانی که با روش‌های غیر اصولی نواختن پیش رفته و در نهایت به قطعاتی برخوردند که قادر به اجرای آن‌ها نبودند.
وقتی مضراب را در دست می‌گیرید، محدوده آن از سر مضراب و قسمتی که نمد به آن چسبیده شده تا مچ دست را شامل می‌شود و همانطور که هنگام نوازندگی در مضراب‌ها حرکتی نمی بینیم، دست‌ها تا مچ هم باید بدون حرکت باشد.
اما برخی از اساتید در سنتورنوازی خود از حرکات دیگری برای مضراب زدن در سنتور نیز استفاده می‌کنند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. مهم‌ترین مفصل دست در سنتورنوازی حرکت مچ دست می‌باشد به این معنی که هنرجو باید هماهنگی عصب و عضله را در آن حس کند. در تمام طول مضراب زدن اهمیت حرکت مفصل مچ اجتناب ناپذیر است.
روش‌های مختلف مضراب زدن در سنتور
حرکت آرنج در مضراب زدن سنتور
برای فرود آوردن مضراب روی سیم‌ها معمولاً چند راه وجود دارد؛ یا دست برای مضراب زدن از آرنج خم می‌شود که در این حالت مچ کاملاً درحالتی قوی و محکم قرار دارد و انتقال نیرو فقط از طریق آرنج صورت می‌گیرد. شاید در نگاه اول این روش ساده به نظر برسد اما کنترل لازم روی کیفیت و قدرت صدا دشوار خواهد بود؛ همانند اینکه با گرفتن انتهای یک میله، بخواهید قسمت انتهایی دیگر آن را بلند کنید.
در صورتی که اگر فاصله نقطه‌ای که به میله نیرو وارد می‌کنیم از بخش انتهایی آن کم‌تر باشد این عمل به مراتب راحت‌تر خواهد بود. از آن جایی که انجام تمام حرکات مضراب از طریق آرنج غیر اصولی است ولی برای هنرجویان مبتدی ایرادی ندارد که جهت کیفیت صدا حرکت آرنج و مچ را ترکیب کنند.
توجه داشته باشید که حرکت آرنج به تنهایی علاوه بر تولید صدای بی کیفیت، تسلط کافی را از نوازنده می‌گیرد. با اینکه در فیلم‌های نوازندگی هنرمندان بزرگ ما حرکت آرنج حین سنتورنوازی را مشاهده می‌کنیم با این حال حرکتی اصولی و صحیح نیست.
حرکت مچ برای مضراب زدن سنتور
روش بعدی استفاده از مچ می‌باشد که مهم‌ترین عضو بدن در نواختن سنتور است که هنرآموزان تمرین‌های بسیاری را برای قوی و مسلط کردن این مفصل به افراد میدهند. در هنگام حرکت این قسمت از بدن در هنگام نوازندگی باید دقت داشته باشید که مچ و ساعد در یک راستا قرار بگیرند و زاویه‌ای بین آن‌ها نباشد؛
زیرا حرکت مچ باعث چرخش ساعد و عموماً در صورتی که زاویه گرفتن مضراب درست نباشد موجب سر مضراب به طور نیم دایره در فضا بچرخد. در حالی که اگر مچ و ساعد در یک امتداد باشند حرکت سر مضراب به صورت خط صاف خواهد بود.
نکته مهم دیگر در این روش این است که به هیچ وجه مچ دست را سفت و محکم نگیریم چون باعث ایجاد اصطکاک و درگیر شدن سایر عضلات مثل ساعد، بازو، کتف و حتی نصفی از بدن و در نتیجه خستگی زود هنگام می‌شود. بنا بر نظر بسیاری از اساتید استفاده از حرکت صحیح مچ مهم‌ترین رکن مضراب زدن در سنتور است.
حرکت انگشتان در مضراب زدن سنتور
روش دیگری که بعضی از هنر آموزان به هیچ وجه برای هنرجویان مبتدی توصیه نمی‌کنند، استفاده از حرکت انگشتان و نیرو وارد کردن آن‌ها به سر مضراب است که خود باعث حرکت در سر مضراب می‌شود.
مسئله حائز اهمیت این است که اگر مضراب را با استفاده از انگشتان حرکت بدهیم، به طور معمول مضراب پرت می‌شود و کنترلی در وارد کردن قدرت‌های مختلف برای مضراب زدن نخواهیم داشت.
در نتیجه شفافیت صدا، داینامیک و حجم صدارهنگام نواختن کاهش می‌یابد. با این وجود، در سبک‌های جدید سنتورنوازی، حرکت انگشتان به عنوان ترکیبی در حرکت مچ جهت نواختن برخی قطعات پر مضراب استفاده می‌شود اما نوازنده باید نزد استادی صاحب سبک تمرین‌های لازم را گذرانده و تسلط کافی را داشته باشد.
آن چیزی که از فیلم‌های نوازندگی هنرمندان قدیمی مثل فرامرز پایور و پرویز مشکاتیان مشهود است، تمامی حرکات مضراب خود از جمله تکنیک ریز و سایر تکنیک‌ها را با استفاده از مچ دست می‌نواختند.
اگرچه در ویدیوهای بسیار قدیمی استاد پایور میبینیم در بعضی از جاها حرکت کمی از انگشتان هم دیده می‌شود اما با توجه به توصیه‌هایی که در کتاب دستور سنتور استاد پایور وجود دارد، حرکت مچ در سنتورنوازی بسیار اهمیت دارد.
در نوازنده‌های جدید و جوان که نام آن‌ها بسیار به گوشمان می‌رسد استفاده از تمام ابزار برای نواختن امری معمول و غیرقابل اجتناب تلقی می‌شود برای مثال استاد سیامک آقایی در یکی از آموزش‌های خود، استفاده از این سه حرکت مچ، ساعد و انگشتان را با توجه به تکنیک و زمان استفاده به هنرجویان خود توصیه می‌کنند و گفته می‌شود کجا و چه موقع از آن‌ها استفاده بشود.
یا پویا سرایی در یکی از صحبت‌های خود در مورد مضراب زدن در سنتور نوازی بر استفاده از حرکت مچ و انگشتان و به خصوص مچ برای بالا بردن کیفیت نوازندگی تأکید می‌کنند.
شیوه صحیح گرفتن مضراب سنتور در دست
همان طور که می‌دانید تولید صدا در ساز سنتور عمل پیچیده و دشواری نیست و همانند پیانو که برای تولید صدای آن فشردن کلاویه‌ها کافیست ولی هرگز این انتظار را نمیشه از سازی مثل ویولن داشت.
در سنتور هم با برخورد مضراب (قسمتی از آن که نمد دارد) با سیم‌ها، صدای نت شنیده می‌شود. مسئله‌ی مهم در نواختن سنتور، روش به دست گرفتن مضراب‌ها و طریقه انتقال نیرو به سر مضراب‌ها است؛ که ممکن است نوازندگان و اساتید مختلف این کار را به صورت متقاوتی انجام دهند.
یکی از بزرگترین چالش‌هایی که هنرجوی سنتور در ابتدای کار با آن مواجه است، شیوه صحیح دست گرفتن مضراب‌ها برای ارتباط هرچه بهتر با ساز و همچنین انتقال مؤثر نیرو به سر مضراب جهت تولید صدایی با کیفیت می‌باشد. در این مقاله سعی شده تا نکات مهمی را که باید در هنگام مضراب گرفتن در نظر داشت، توضیح داده شود.
برای دست گرفتن مضراب باید انگشت اشاره داخل حلقه، انگشت شست روی قوس بیرونی پنجگی و انگشت میانی زیر هشتی حلقه مضراب قرار بگیرند؛ قابل ذکر است وزن مضراب توسط این سه انگشت کنترل می‌شود. دو انگشت دیگر زیر دم مضراب جمع شده و به این ترتیب تعادل بر قرار می‌شود.
اما این همه ماجرا نیست…. شاید یک فرد بی اطلاع نیز به طور غریزی مضراب را به همین شکل دست بگیرد ولی نکات حائز اهمیت دیگری هم در این باره وجود دارد که به ترتیب ذیل شرح می‌دهیم:
قرار گرفتن مضراب در وسط بند انگستان
هنگام دست گرفتن، مضراب باید وسط بند اول انگشتان قرار بگیرد؛ دقت داشته باشید که اگر خیلی داخل دست باشد، انتقال نیرو به سر مضراب دشوار خواهد شد و در مقابل اگر سر انگشتان بگذارید، مضراب از کنترل نوازنده خارج شده در حرکات سریع از دست جدا می‌شود.
لذا، اساتید توصیه می‌کنند که مضراب را به حدی داخل انگشتان ببریم که انگشت شست و میانی کمی یکدیگر را لمس کنند. البته پهنای پنجگی و کیفیت ساخت مضراب تأثیر بسیار زیادی در رسیدن انگشت میانی و شست به همدیگر دارند چون اگر حلقه و پنجگی مضراب خیلی ضخیم و یا پهن باشد انگشتان به راحتی به هم نمی‌رسند و به ناچار باید مضراب را بیشتر به سمت داخل انگشتان ببریم.
دو انگشت دیگر هم باید به گونه‌ای قرار بگیرند که قسمت نرم و کف انگشتان زیر دم مضراب باشد زیرا در غیر این صورت، فرم دست گرفتن به هم میریزد و باعث فاصله گرفتن دم مضراب از انگشتان می‌شود.
ایجاد قوس در حالت انگشتان در حین گرفتن مضراب سنتور
حین گرفتن مضراب‌ها باید قوسی در حالت انگشتان ایجاد شود به عبارت دیگر، همه انگشتان ما در یک راستا نیستند ولی هنگام مضراب گرفتن باید به نحوی باشند که اگر مانند عکس زیر دست خود را روی پا بکشیم، انگشتان در یک سطح قرار بگیرند.
در این حالت، انگشتان بزرگ خم می‌شوند و حالتی قوس مانند به خود می‌گیرند. این نکته از این جهت اهمیت دارد که صاف بودن و کشیدگی انگشتان، حرکت مضراب را بسیار سخت می‌کند. می‌توان گفت انگشتان دو دست باید در کنار هم باشنددرست مثل اینکه یک آینه بین دست چپ و راست گذاشته شده و دست‌ها کاملاً قرینه همدیگر هستند.
قرار گرفتن مچ و ساعد دست در یک امتداد
مچ و ساعد دست باید در یک امتداد قرار بگیرند و نباید بین آن‌ها زاویه وجود داشته باشد تا حین نواختن، سر مضراب حرکت صاف و عمودی داشته باشد. مخصوصاً برای هنرجویان مبتدی این زاویه باعث چرخش شده و سر مضراب به حالت نیم دایره حرکت می‌کند.
به اندازه محکم گرفتن مضراب
مضراب را نباید آن قدر رها نگه داشت که موجب حرکت اضافی آن شود و نه آن قدر محکم گرفت که رنگ ناخن‌ها تغییر کند. اگر در حین تمرین متوجه تغییر رنگ ناخن شدید یعنی فشار وارد بر مضراب بیش از حد لازم است که باعث خستگی زود هنگام دست و درست حرکت نکردن مفصل‌های لازم برای مضراب زدن می‌شود.
مضراب را باید به ضورتی در دست نگه داشت که فرد دیگر بتواند به راحتی مضراب را از دست شما بگیرد. هر چقدر انگشتان را روی پنجگی مضراب محکم بگیریم مچ و به دنبال آن آرنج و کتف و به تدریج تمام بدن دچار انقباض و در نتیجه خستگی می‌شود به علاوه به دلیل راحت حرکت نکردن مضراب روی سیم‌ها صدای خوبی هم از ساز تولید نمی‌شود.
نکته بسیار مهم این است که مدرسین باید در جلسات ابتدایی به این مسئله توجه کنند چرا که هنرجو خیلی زود به یک روش عادت می‌کند ولی از بین بردن یک عادت اشتباه زمان زیادی لازم است.
جهت صحیح گرفتن مضراب سنتور
موقع گرفتن مضراب سنتور باید سر مضراب به طرف بالا باشد و مچ به سمت پایین نشکند تا از دامنه حرکتی مچ به نحو احسن بهره ببریم چون وقتی سر مضراب پایین باشد برای بالا بردن آن طی یک حرکت اضافه باید مضراب به طرف بالا و سپس پایین برده شود در حالی که اگر سر آن به طرف بالا قرار گرفته باشد کافیست مچ دست به سمت پایین حرکت کند تا مضراب روی سیم‌های سنتور اصابت کند.
امید است این مطلب مورد استفاده شما قرار گرفته باشد و فراموش نکنید که برای سنتورنوازی و و ارتباط مؤثر با ساز لازم است مضراب به بخشی از بدن شما تبدیل شود. نکات فوق و راهنمایی‌های هنرآموز تأثیر خیلی خوبی در شیوه صحیح مضراب گرفتن دارد و به یادد داشته باشید که با وجود آسانی تولید صدای سنتور، باید از ابتدا به شیوه‌ای صحیح نواختن انجام گیرد تا در ادامه مسیر و یادگیری تکنیک‌ها و قطعات به مشکل بر نخورید.
امیدواریم این مقاله به شما در زمینه نوازندگی و نحوه مضراب زدن در سنتور کمک کرده باشد. تلاش می‌کنیم در مقالات بعد نیز به موارد و نکات دیگری از طرز صحیح سنتورنوازی و مضراب گرفتن بپردازیم.