همانطور که می‌دانید و قبلاً اشاره شد، سنتور سازی دو مضرابی است و در نوازندگی سنتور، تنها راه ارتباط با ساز، مضراب است؛ در نتیجه اهمیت مضراب در سنتور از هر ساز مضرابی دیگر بیشتر است.
چرا که در سازهای مضرابی دیگر عوامل دیگری چون پرده گیری نیز در تولید صدای ساز مؤثرند ولی در سنتور تنها تماس نوازنده با ساز از طریق مضراب انجام میشود، لذا معماری و الگوی مضراب، ویژگی‌های فیزیکی و از همه مهم‌تر وزن آن، بسیار مهم است. از این رو در این مقاله در مضراب شاپ به راهنمای انتخاب مضراب سنتور میپردازیم.
متأسفانه، در ساخت اغلب مضرابهای موجود در بازار به این نکات توجه نشده است و اکثر مدرسین سنتور نیز این نکات را به هنرجویان گوشزد نمی‌کنند. و این عدم آگاهی باعث میشود تا هنرجو با گذشت زمان و کسب تجربه بسیار در نوازندگی سنتور تا بتواند تشخیص بدهد که چه مضرابی برای او مناسب است.
کما اینکه تعداد زیادی از هنرجویانی که شروع به آموختن سنتورنوازی کرده‌اند به دلیل استفاده از مضراب نامناسب، قادر به برقراری ارتباط حسی مناسب با ساز خود نبوده‌اند، این احساس به آنها رو آورده که “من نمی‌توانم از عهده نواختن سنتور بر بیایم.” و چه بسا اینکه به کلی نوازندگی را کنار گذاشته‌اند.
در این مقاله سعی کردیم به عوامل مهمی که در در انتخاب مضراب سنتور خیلی تأثیرگذار است اشاره کنیم تا کمک بهتری در انتخاب مضراب متناسب با نوازندگی شما باشد.
عوامل مؤثر در انتخاب مضراب سنتور
۱- الگوی مضراب
از مهمترین نکاتی که باید برای انتخاب مضراب سنتور به آن توجه کرد، الگوی مضراب است. الگوی مضراب در واقع ساختمان و معماری مضراب را تشکیل می‌دهد؛ به این صورت که اندازه طول مضراب، حلقه و سر مضراب همگی در برقراری ارتباط مناسب با ساز بسیار مؤثر است. مهمترین نکته‌ای که در الگوی مضراب باید به آن توجه شود اندازه طول مضراب است (از انتهای دم مضراب تا سر مضراب)؛
بنابر توصیه از اساتید با تجربه طول استاندارد مضراب برای یک فرد با اندام و جثه معمولی، ۲۳٫۵ سانتی متر است، این اندازه برای سنتورهای متداول ۹ خرک بسیار مناسب بوده یعنی اینکه نه آنقدر بلند است که کنترل مضراب سخت شود و نه آنقدر کوتاه است که دسترسی به خرک‌های سنتور برای نوازنده مشکل شود.
بنابراین همیشه طول مضراب را اندازه بگیرید تا حد امکان مضراب با طول کوتاه تر از ۲۳٫۵ سانتی متر نخرید مگر اینکه احساس کنید با مضراب با طول کوتاه‌تر راحت‌تر نوازندگی می‌کنید.
نکته مهم دیگر اندازه سر مضراب است (محلی که نمد مضراب چسبانده میشود). اندازه سر مضراب تأثیر بسیر زیادی در وزن مضراب، کنترل آن و … دارد. سر مضراب نباید زیاد سنگین باشد (با توجه به نمدی که چسبانده میشود)نباید هم بسیار کوچک یا سبک و دارای فرمی نامشخص باشند.
از طرفی نباید مضرابها نامتقارن باشند که در هنگام نوازندگی توازنی بین دو طرف مضراب وجود نداشته باشد.
در حقیقت اندازه سر مضراب باید متناسب با حلقه باشد؛ به عنوان مثال، مضراب‌هایی که بدون نمد استفاده میشوند که اصطلاحاً به آنها مضراب سر گیوه‌ای می‌گویند، اندازه بزرگتری دارند و وزن آنها نیز بیشتر است.
اگر مضرابهای سنگین را نمی‌پسندید سعی کنید مضراب‌هایی را انتخاب کنید که سر کوچک‌تری داشته باشند. به پهنا و ضخامت سر مضراب نیز دقت داشته باشید زیرا در وزن مضراب مؤثر است و اگر زیاد باشد می‌تواند وزن مضراب را بالا ببرد. همچنین دقت کید وزن مضراب خیلی سبک نباشد زیرا موجب میشود نوازنده نتواند نیروی لازم را به سیم‌های سنتور وارد کند.
مسئله دیگر که باید مورد توجه داشته باشید حلقه مضراب است، اندازه حلقه باید متناسب با فیزیک و اندازه دست‌هایتان باشد. برای افرادی که دست‌های ضخیمی دارند یا انگشتان بزرگی دارند حلقه مضراب نباید تنگ یا کوچک باشد چون قطعاً موقع نوازندگی دچار مشکل خواند شد و ممکن است انگشت آنها با شمشیری حلقه برخورد کند و آن را بشکند.
به طور کل، وقتی حلقه مضراب را در دست می‌گیریم باید فاصله‌ای یک سانتی متری بین انگشت و شمشیری حلقه مضراب وجود داشته باشد. برای خانم‌ها نیز که معمولاً دست‌های ظریفتری دارند اگر حلقه مضراب بسیار بزرگ باشد، می‌تواند کنترل مضراب را برای آنها سخت کند.
۲- وزن مضراب
ما در مقاله راهنمای انتخاب مضراب سنتور به طور مفصل درباره وزن مضراب صحبت کردیم . وزن مضراب نکته بسیار مهمی برای انتخاب مضراب سنتور است. طبیعی است که مضرابهای سنگین برای سبک‌های نوازندگی پر مضراب که سرعت در آنها نقش مهمی دارد مناسب نیستند و در مقابل برای سبک‌هایی مثل سبک قدما، نوازنده برای نواختن نیازمند مضرابی است که وزن آن سبک نباشد.
همانطور که گفته شد اندازه سر مضراب و الگوی مضراب تأثیر زیادی در وزن مضراب دارد. مسئله دیگر ظرافت ساخت مضراب است که بخش عمده آن به اندازه ساقه برمی‌گردد و مضراب‌هایی که ساقه ضخیمی دارند وزن بیشتری خواهند داشت و آن دسته که ساقه ظریفی دارند وزنشان هم پایین‌تر است.
پس در هنگام خرید باید به اندازه ساقه مضراب هم دقت کنیم. بخش زیادی از وزن مضراب به این بستگی دارد که مضراب از چه چوبی ساخته شده است. چوبهایی که چگالی بیشتری دارند به دلیل تراکم بیشتر، وزنشان بیشتر است و برخی چوب‌ها نیز وزن کمتری دارند.
توصیه میکنیم از سازندگان و برندهای مطرح مضراب تهیه کنید زیرا آنها مناسب با نیاز شما تفکیک وزن دارند و میتوانید بدون اینکه مضراب را ازنزدیک ببینید به آنها اعتماد کنید چون وزن معمول در همه مضرابها رعایت شده است.
۳-نوع چوب
از فاکتورهای مهم دیگر برای انتخاب مضراب سنتور چوب استفاده شده برای ساخت مضراب است. همانطور که اشاره شد برخی چوب‌ها به دلیل بافت متراکم و چگالی بالا سنگین ترند البته میشود با آنها مضراب‌هایی با وزن استاندارد اما ظریف‌تر ساخت که مقاومت بالایی در برابر شکستن دارند. درعوض چوبهایی هستند که بافت نرم‌تری دارند و در مضرابهای سبک‌تر استفاده میشوند.
نوع چوب در زیبایی مضراب نیز مؤثر است به عنوان مثال چوب عناب رنگی سرخ تا عنابی دارد و بسیار زیبا و خاص است در نتیجه مضراب عناب نیز مضرابی بسیار درخشان و زیباست. یا مضراب زرشک رنگ زرد و خاصی دارد و بسیار زیبا است.
اکثر مضرابها از چوب گردو برای ساخت مضراب گردو ساخته میشوند و این چوب نیز دارای تنوع بسیاری است و بسته یه اینکه چوب گردو در چه شرایط آب و هوایی زیست کرده بافت چوب متفاوت است.
معمولاً درختان گردویی که در مناطق سرد و خشک و کویری رشد می‌کنند دارای بافت متراکم‌تر و رنگ تیره تری هستند که برای ساخت مضراب مناسب است اما اغلب برای ساخت مضرابها از چوب‌های گردوی روشن استفاده می‌کنند.
ولی آنها را با روغن سیاه یا لاک پوشش می‌دهند تا به رنگ تیره درآید در حالیکه ممکن است چوب بی کیفیتی باشد. بنابراین توجه داشته باشید که موقع خرید رگه‌های چوب را در پنجگی مضراب ببینید که این نشان می‌دهد مضراب از چوب با کیفیتی ساخته شده اما اگر جای رگه ها نقطه و دون دون‌هایی وجود دارد نشان دهنده این است که بافت چوب متراکم نیست و کیفیت پایینی دارد.
۴- پهنای پنجگی مضراب
چون ما در قسمت حلقه، مضراب را لمس میکنیم و با آن ارتباط می‌گیریم، پنجگی مضراب تأثیر مهمی در حس ما هنگام نوازندگی و ارتباط ما با ساز دارد. اساساً هرچه این پهنا بیشتر باشد به خصوص برای افرادی که انگشتان ظریفی دارند کنترل سخت تر میشود.
معمولاً توصیه میشود مضراب کودک پهنای پنجگی کمتری (بین ۶ تا ۶٫۵ میلی متر) داشته باشد. اندازه و پهنای پنجگی باید طوری باشد که به راحتی انگشت شست و انگشت میانی هنگام مضراب گرفتن به هم برسند بدون آنکه خیلی زیاد داخل دست برود.
می‌توان گفت بهترین اندازه برای پهنای پنجگی ۷ میلی متر است اما با این حال میتوانید با توجه به سبک نوازندگی خود پهنای بیشتر یا کمتر انتخاب کنید.
۵- قوس دار بودن یا نبود ساقه مضراب
به طور کلی می‌توانیم مضرابها را به دو دسته تقسیم کنیم؛ مضرابهای با ساقه قوس دار و مضراب‌هایی که ساقه آنها قوس ندارد. معمولا، در قدیم مضرابها با کمی قوس تولید می‌شدند و با توجه به سبک نوازندگی قدما و اینکه عموماً مضرابها بدون نمد بودند این قوس استفاده می‌شد. اما امروزه در سبک‌های جدید سنتورنوازی توضیه می‌شوداز مضراب‌هایی با ساقه بدون قوس و صاف استفاده گردد.
به طور معمول برای شروع نوازندگی استفاده از مضراب با ساقه قوس دار با قوس زیاد توصیه نمی‌شود به این دلیل که قوس مضراب باعث میشود که شکم ساقه مضراب باسیم‌های سنتور برخورد کند و صدایی که نمی‌خواهیم تولید شود و همچنین موجب میشود که صدای سیم سنتور، صدای شفافی نباشد.
به علاوه پیشنهاد میشود که هنرجو از مدرس سنتور خود در این باره پرسش کند. برخی از مدرسین با توجه به سبک نوازندگی خود از مضرابهای ساقه قوس دار استفاده می‌کنند و برخی نیز از مضراب با ساقه‌ای بدون قوس.
۶- پرداخت مضراب
پرداخت مضراب یعنی مضراب به خصوص در قسمت پنجگی سطحی صاف و صیقلی داشته باشد و زبری چوب هنگام دست گرفتن شمارا اذیت نکند که این وابسته به پرداخت مضراب پس از ساخت است.
متأسفانه در اغلب مضرابهای بازار این نکته رعایت نشده و اکثر آن ها دارای سطح زمخت هستند و این تأثیر بسیار زیادی در حس نوازنده دارد زیرا همان جایی از مضراب که با انگشتنانش لمس میکند در واقع جایی است که سنتورش را لمس میکند بنابراین صیقلی بودن سطح مضراب حائز اهمیت است.
ویژگی های یک مضراب خوشدست
وقتی مضراب های خود را به دست می گیرم چه حسی به من دست می دهد؟ این سوالی است که هر نوازنده سنتور باید از خود پرسیده باشد، چرا که بخشی از احساس نوازنده هنگام نوازندگی، تبلور حس او هنگام مضراب گرفتن است.
مضراب باید به گونه ای باشد که انگار هیچ واسطه ای بین درون نوازنده و ساز وجود ندارد و گویی او با روح خود است که سنتور را لمس می کند. لذا اهمیت کیفیت مضراب از همین جا بیشتر می شود که مضراب تنها راه ارتباطی نوازنده و ساز، هنگام نوازندگی است.
از گذشته اصطلاحی برای یک مضراب با کیفیت به کار می بردند که اکنون نیز بسیار رایج است و می گفتند که مثلا مضراب ساخت فلان استاد مضراب بسیار خوشدستی است! این واژه اکنون بین نوازندگان نسل جدید نیز رواج دارد.
اما شاید این پرسش به خصوص برای نوازندگان و هنرجویان تازه کار به وجود بیاید که اهمیت خوشدست بودن مضراب ها چیست و چه عواملی درخوشدستی یک مضراب تاثیر دارد؟ در مقاله قبلی به بررسی مضراب از لحاظ وزن پرداختیم و در این مقاله به ویژگی های یک مضراب خوشدست اشاره می کنیم.
خوشدستی یک مضراب در ابتدا به الگوی مضراب و به خصوص الگوی پنجگی مضراب بستگی دارد. منظور از پنجگی مضراب، قسمت حلقه و دم مضراب است. یعنی همان جایی که مضراب با دست تماس پیدا می کند.
اولین ویژگی که می تواند در خوشدست بودن مضراب موثر باشد، متناسب بودن الگوی مضراب با ارگونومی انگشتان و دست می باشد. الگوی مضراب نباید به گونه ای باشد که برای گرفتن مضراب، مجبور باشیم فرم خاص و غیر طبیعی به انگشتان دست بدهیم.
فرم پنجگی مضراب باید به گونه ای باشد که انگشت اشاره به راحتی در حلقه، انگشت میانی در قوس هشتی شکل زیر حلقه و انگشت شصت بدون هیچ اذیتی روی سطح بیرونی پنجگی مضراب قرار بگیرد. بعضی از مضراب ها به دلیل قوس کم قسمت بیرونی پنجگی، شصت به راحتی سر جای خود قرار نمی گیرد و میل به پایین رفتن پیدا می کند.
حلقه مضراب نیز باید نه خیلی گشاد که کنترل مضراب را سخت بکند باشد، و نه آن قدر تنگ باشد که انگشت اشاره فضای کافی در آن نداشته باشد. همچنین ارتفاع تاج مضراب نیز باید به اندازه و قاعده باشد.
یکی دیگر از عواملی که هنگام خرید باید به آن توجه داشت و تاثیر بسزایی در خوش دستی یک مضراب دارد، پهنای پنجگی آن است. اگر مضراب پهنای کمی داشته باشد، کنترل مضراب به خصوص درحرکت های سریع روی سنتور، به دلیل اینکه سطح تماس کمی بین دست و مضراب برقرار می شود، دشوار می شود.
اگر پهنای مضراب بیش از اندازه زیاد باشد، مضراب باید به اندازه زیادی داخل انگشتان برود تا انگشت شصت و اشاره یکدیگر را پیدا کنند.
در این حالت انتقال نیرو به سر مضراب، به درستی صورت نمی گیرد. معمولا بسیاری از اساتید مضراب با پهنای حدود ۷ میلیمتر توصیه می کنند. البته این اندازه برای افراد با فیزیک مختلف می تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال برای کودکان یا خانم ها، بسته به فیزیک دست، مضراب با پهنای کمتر می تواند مناسب تر باشد.
اندازه دم مضراب نیز باید به قاعده باشد. دم مضراب باید طوری باشد که انگشتها به راحتی زیر آن قرار بگیرند. مضراب هایی با طول دم کم، معمولا هنگام نوازندگی تعادل کافی را نداشته چرا که انگشت ها فضای کافی جهت جمع شدن زیر دم مضراب را ندارند.
اگر دم مضراب بلندتر از حد استاندارد هم باشد، چون نقطه انتهایی دم مضراب تحت کنترل انگشتان نیست، سبب انحراف مضراب هنگام نوازندگی می شود. طول استاندارد دم مضراب، از انتها تا جایی که به حلقه مضراب متصل می شود، معمولا باید بین ۴ تا ۴٫۵ سانتی متر باشد.
اما شاید بتوان گفت مهمترین عاملی که در خوشدستی یک مضراب تاثیر بی نظیری دارد، پرداخت مضراب است. پرداخت مضراب به معنی سنباده کاری دقیق و برداشتن زبری چوب است تا هنگام دست گرفتن مضراب زبری و ضمختی روی سطح چوب احساس نشود.
اکثر مضراب های موجود در بازار بدون پرداخت صحیح و اصولی عرضه می شوند و این سبب می شود تا هر چند همه عوامل گفته شده در مضراب رعایت شده باشد، اما به دلیل پرداخت نامناسب حس خوشدستی و کیفیت را به نوازنده نمی دهد. همچنین در یک مضراب خوشدست هیچ لبه تیزی دست نوازنده را آزاد نمی دهد.
معمولا مضراب های با کیفیت طی چندین مرحله پرداخت تولید می شوند تا در نهایت سطح مضراب صاف و کاملا صیقلی شود.
امید است مطالب گفته شده به شما در انتخاب مضراب خوش دست و با کیفیت کمک کرده باشد.